ייִדיש אין דאָן־קיכאָטן־לאַנד, רעפעראַט פון טאָמאַס סאָקסבערגער

”חבֿרים, לאָמיר גרינדן אַ ייִדישן פֿאַרלאַג!”, האָט אויסגערופֿן משה זילבורג אין איינעם אַן אָוונט אין ווין, באַלד נאָך דער ערשטער וועלט־מלחמה. און די חבֿרים האָבן אים טאַקע געפֿאָלגט. זייער פֿאַרלאַג ”דער קוואַל” און דער ליטעראַרישער זשורנאַל ”קריטיק” זײַנען געווען פֿון די וויכטיקסטע, אָבער טאַקע ניט דער אייציקער בײַשפּיל פֿון ארויסגעבן ביכער און צײַטשריפֿטן אויף ייִדיש אין ווין.

אין זײַן נײַ בוך באַשרײַבט טאָמאַס סאָקסבערגער מער ווי 100 איינסן פֿון ייִדישע געדרוקטע ווערק, וואָס זײַנען אַרויס (אָדער וואָס מע האָט בדעה געהאַט ארויסצוגעבן, אָבער ניט באוויזן) אין ווין אין די יאָרן 1916–1938. דערצו ווערן דערמאָנט צענדליקער טיטלען פֿון פּעריאָדישע אויסגאבעס, וואָס האָבן געדינט צו פֿאַרשפּרייטן די אידעאָלאָגיעס פֿון אַ ברייטער גאַמע ייִדישע פּאַרטייען און קולטורעלע באַוועגונגען. דאָס בוך ברענגט אויך אַ ביאָ־ביבליאָגראַפֿישן לעקסיקאָן מיט פּרטים וועגן די וויכטיקסטע קולטור־טוערס, וואָס האָבן געגעבן זייער בײַשטײַער צו דעם קולטורעלן און פּאָליטישן לעבן פֿון ווין פאַר דעם גורלדיקן יאָר 1938. זיי זײַנען געווען די ”דאָן קיכאָטן” פֿון דער ייִדישער שפּראַך, ווי מלך ראַווישט האָט זיי גערופֿן — די אידעאַליסטן, וואָס האָבן געקעמפֿט פֿארן מאַמע־לשון און קעגן די ווינטמילן פֿון דער אַסימילאַציע.

Thomas Soxberger: „Gründen wir einen jiddischen Verlag!“ – Jiddische Bücher, Zeitschriften und Broschüren aus Wien, Arco Verlag, 2024.