Open App
Pałac Sztuki w Krakowie jest siedzibą powstałego w1854 r. Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych - najstarszego w tej części Europy. Po wieloletnich staraniach stworzenia nowej siedziby, koniecznej ze względu na ograniczoność miejsca, po rozważeniu licznych koncepcji, Towarzystwo otrzymało w 1897 r. w zamian za "Lituanię" Grottgera miejsce pod budowę Pałacu na skraju Placu Szczepańskiego. 22 kwietnia 1898 r. sąd konkursowy na czele z Prezesem TPSP Edwardem hr. Raczyńskim wybrał spośród 10 nadesłanych prac projekt opatrzony godłem "Z żywymi naprzód", młodego i mało znanego jeszcze architekta Franciszka Mączyńskiego. Choć trudny do realizacji, projekt ten spełniał założenia konkursu: gmach Towarzystwa powinien odznaczać się oryginalnością pomysłu i wnosić coś nowego do fizjonomii miasta". Budowę Pałacu Sztuki rozpoczęto 26 czerwca 1899 r. i do końca tego roku zdołano go nakryć dachem. Przez całe lato 1900 r. gmach dekorowano zewnętrznie i wewnętrznie, wyposażano go, borykając się z istotnymi trudnościami finansowymi. Jednakże już 11 maja 1901 r. Prezes Edward hr. Raczyński mógł uroczyście otworzyć Pałac w obecności rektorów, ziemiaństwa, artystów i generalicji. Aktu poświęcenia dokonał ks. kardynał Puzyna. Pałac Sztuki to znakomity przykład integracji architektury, rzeźby i ornamentyki. Współpraca różnych artystów, przyniosła efekt w postaci dzieła sztuki o zwartej i harmonijnej budowie. Zadecydowało o tym występowanie kilku sztuk w obrębie jednej budowli, zespolonych jednolitymi cechami poszczególnych elementów, rozmaicie nazywanymi: secesja, modernizm oraz symbolizm. Gmach TPSP pomyślano jako monumentalne miejsce kultu sztuki - świątynię sztuki. Do greckiej świątyni nawiązują elementy jońskie oraz fryz okalający Pałac, natomiast charakter pomnikowy nadają mu umieszczone w niszach popiersia. Dominująca nad głównym wejściem, otoczona promieniami głowa Apollina podkreśla tajemniczą moc artystycznego kunsztu mającego zawładnąć gmachem. Secesyjno-symboliczny styl oraz specyficzna ikonograficzna treść poszczególnych elementów podkreślają muzealno-wystawową funkcję budowli. Fasadą główną Pałacu Sztuki jest węższy bok prostokątnego rzutu, zwrócony ku południowi z portalem wejściowym wykutym z kamienia. W dekoracji szczytu przedstawione są trzy tarcze, godło artystów umieszczone pośród rozwiniętego pnia wawrzynu. Całość fasady wejściowej wieńczy promienista głowa oraz dwie ornamentalne wazy umieszczone nad kolumnami. Od strony Placu Szczepańskiego, w ryzalicie środkowym umieszczono centralnie spiżowe popiersie Jana Matejki, dzieło Antoniego Madeyskiego. Zachodnia fasada budynku sąsiaduje z wąskimi w tym miejscu Plantami, które w 1903 r. przekształcono w autonomiczny ogród z centralnie umieszczonym pomnikiem Artura Grottgera projektu Wacława Szymanowskiego, co w sposób naturalny uzupełnia ozdobioną popiersiami zachodnią ścianę Pałacu. Chłód koncepcji całego gmachu przerywa motyw wysoce artystyczny, nadający mu prawdziwie monumentalny wyraz - to fryz skomponowany przez Jacka Malczewskiego, pod jego kierunkiem wyrysowany w naturalnej wielkości przez braci Czajkowskich, a wykonany w stiuku przez Jana Iwana z Wiednia. Prace wykonawcze nadzorował sam Włodzimierz Tetmajer. Fryz przedstawia dwa pochody, wyruszające w przeciwnych kierunkach ze ściany północnej i spotykające się na ścianie południowej; pochód artystów szczęśliwych, triumfatorów, ten roztacza się na fasadzie wschodniej, około popiersia Matejki oraz pochód tych, których sztuka ugina i łamie - ten drugi ciągnie się wzdłuż strony zachodniej. Program ikonograficzny zaczyna się tu od przedstawienia zabawek dziecinnych z małym Pegazem - źrebięciem, następują lata młodzieńczych przyjaźni i szlachetnego współzawodnictwa, aż wreszcie dojrzałe postacie kroczące z obu stron ku frontonowi południowemu zaczynają nieść dzieła twórcze: rzeźbione głowy, zwoje rysunków i drobne budowle. Po jednej stronie towarzyszą im: Wiara, Miłość i Nadzieja, którą Malczew-ski pojął w sposób symboliczny: ufnie przedstawia młodego Tobiasza z rybą, której żółć uzdrowi jego ojca. W drugim orszaku kroczą obok artystów: Rozpacz, Ból i Zwątpienie, przepyszne postacie z tego piekła ludzkiej boleści, których mistrzem i tłumaczem jest Jacek Malczewski. Na południowym frontonie stanęli przywódcy dwóch pochodów i uklękli przed swą Muzą, ale jacyż odmienieni. Jednemu bogini podaje wieniec laurowy, dumnemu z przebytej drogi - Pegaz stoi przy nim z rozpostartymi skrzydłami. Druga muza zdaje się pocieszać nieszczęsnego artystę, wręcza mu gałązkę podobną do palmy męczeńskiej; umęczony, pokonany artysta z pokorą i beznadziejną żałością obejmuje głowę rękami. Pierwszemu artyście gniją na donośnych trąbach, drugiemu zaś na szałamajce. Pegaz przy tym drugim ledwo się trzyma na nogach, zwieszając skrzydła jak ptak ranny. Tak to na frontonie Pałacu przypomniano nie tylko zwycięzców, ale dano i obraz rozpaczy tych, których życie boli albo moc sztuki chwilowo opuszcza. Po 25 marca 1996 r. odrodzony Zarząd Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, składający się ze wspaniałych ludzi ze świata nauki, kultury, sztuki i biznesu, podjął i zrealizował bez subwencji rządowych i samorządowych dzieło uratowania i doprowadzenia do świetności tego pięknego Pałacu. Powiększono o 60% powierzchnię wystawową, oddając do użytku w ciągu 3 miesięcy Dolny Pałac Sztuki. Nadszedł obecnie czas, by Pałac Sztuki mógł spełnić w pełni rolę do jakiej został stworzony - ośrodka promocji znakomitej polskiej sztuki także poprzez nowe w tych murach działania. The Palace of Art located in Cracow is the seat of the Friends of the Fine Arts Society created in 1854, being the oldest such organisation in this part of Europe. After long-term trials of arranging a new seat, which was necessary due to limited space capacity, having considered numerous potential locations, the Society was granted a lot at the edge of Szczepański Square, in exchange for Grottgers «Lituania» in 1897. On 22 April 1898 the competition jury, lead by count Edward Raczyński - the Chairman of the Society, chose, out of 10 projects, one project entitled «Z żywymi naprzód» («Let’s forward with the living») prepared by a young, unknown architect Franciszek Mączyński. Although the project was difficult to realise, it met the competition requirements: the edifice should mark with originality and innovate the city’s physiognomy. The construction of the Society’s edifice began on 26 June 1899 and it was roofed by the end of that year. During summer 1900 the edifice was decorated outdoors and indoors, supplied with furniture etc., with large financial difficulties on the way. However on 11 May 1901 the Chairman could celebrate the official opening of the Society’s new seat in the presence of university rectors, aristocracy and generals. The edifice was sacred by cardinal Puzyna. The Palace of Art is an excellent example of architecture, sculpture and ornamentals being integrated. The cooperation of various artists effected in creating a consistent and harmonic piece of art. There are various types of art used within one edifice, these types being joined by homogeneous features of particular elements like: secession, modernism and symbolism. The edifice was meant to be a monumental place for the cult of art the temple of art. A Greek temple is referred to by Ionic elements and a frieze rounding the Palace; its monumental character can be seen in busts placed in niches. Apollos head, crowning above the main entrance, surrounded by rays, marks the mysterious power of skill which is to overpower the edifice. The combination of symbolism and secession styles and specific iconographics of particular elements highlight the functions of the palace being a museum and an exhibition place. The main façade of the Palace is the narrower side of the rectangular projection, headed South with the entrance portal carved in stone. The top is decorated with three shields the emblem of artists placed amongst laurels. The entrance façade is crowned with a rayed head and two ornamental vases placed above the columns. In the middle projection, seen from Szczepański Square, there is centrally located bust of Jan Matejko, created by Antoni Madeyski. The western façade is just next to a narrow part of Planty (the city’s recreational area along the Vistula River) which in 1903 was transformed into a separate garden with a central monument of Artur Grottger, (designed by Wacław Szymanowski) what naturally adds to the western façade decorated with busts. The frigidity of the whole edifice is disturbed by a highly artistic motif, giving the edifice a truly monumental character, in the form of a frieze designed by Jacek Malczewski, drawn in natural proportions by Czajkowski brothers and carved in stucco by Jan Iwan from Vienna. The work was supervised by Włodzimierz Tetmajer. The frieze presents two processions setting out in opposite directions from the northern wall and meeting on the southern one; the procession of joyful, triumphant artists is placed on the eastern wall, next to Matejko bust; the procession of those whom art burdens and breaks is placed on the western side. The iconographics starts here with infantile play with a small Pegasus; then there are years of adolescent friendship and honourable competition and finally mature people going forwards to the southern façade, carrying pieces of art: sculpted heads, scrolls of drawings and small buildings. On one side they are accompanied by Faith, Love and Hope, the latter being presented symbolically by Malczewski young Tobias carrying a fish whose bile is to heal his father. On the other side, the artists are accompanied by Despair, Pain and Doubt fine heroes of human suffering whose master and translator in Jacek Malczewski. On the southern facade the leaders of both processions kneel down in front of their Muses. One is being given a laurel writhe and is proud of his way, Pegasus accompanies him with his wings spread; the second Muse seems to comfort the unfortunate artist, giving him a twig similar to a martyrs palm; defeated, he embraces his head with his arms with humility and hopeless sadness. The fortunate artist listens to loud sounds of trumpets whereas the unfortunate one listens to an ordinary pipe. The Pegasus next to the latter barely stands with his wings dangling as if he were a wounded bird. The Palace façade thus depicts not only winners but also those whom life hurts or who are temporarily run out of artistic power. After 25 March 1996 the management of the Society has been revived and comprises great people of science, culture, art and business who took up and realised the noble task to save the Palace and recover its splendour, without any government financial support. The exhibition area has been extended by 60% by opening the Lower Palace of Art, after 3 months of revitalising works. Finally, the Palace can fulfill its prime role being the centre of promoting excellent Polish art also via innovative art promoting activities.
