ထားဝယ်လူမျိုးများသည် မြန်မာ့သမိုင်းမတင်မီကာလ ကျောက်ခေတ် ကြေးခေတ်၊သံခေတ်၊ ကမ္ဘာဦးလူသားအရင်းမြစ် စတင်ပေါ်ပေါက်စဉ်အချိန်ကတည်းက ထားဝယ်ဒေသတွင် လူသားများ စတင်နေထိုင်လာပြီး ခေတ်ကာလအလိုက် လူမျိုးဟူသော ဝေါဟာရ ပေါ်လာရပုံ၌ အဆိုအမျိုးမျိုး ရှိကြသော်လည်း ထားဝယ်လူမျိုးသည် ယနေ့အချိန်ထိ အထင်အရှား ရှိနေသေးသည်။
ထားဝယ်ယဉ်ကျေးမှုပြတိုက်တွင် ထားဝယ်ဒေသ၏ သမိုင်းစဉ်ကို ကျောက်ခေတ်ဦး ကျောက်ခေတ်လယ် ကျောက်ခေတ်နှောင်း ကြေးခေတ် သံခေတ် ပျူခေတ် ပုဂံခေတ် စသည်ဖြင့် ခေတ်အဆက်ဆက် လူသားများနေထိုင်ခဲ့မှုဖြစ်စဉ် အထောက်အထားများကို စနစ်တကျ ခင်းကျင်းပြသထားသည်။
အချို့ကမူ မြတ်စွာဘုရား ထက်ဝယ်ဖွဲ့ ခွေ ဆွမ်းဘုဉ်းပေးသောအရပ်အား မြန်မာတို့က 'ဓဝါယ်' ဟုခေါ်ရာမှ ထားဝယ်ဖြစ်လာသည်ဟုဆို၍ အချို့ပုဂ္ဂိုလ် များကလည်း နရပတိစည်သူမင်းကြီးသည် ယခု ထားဝယ်ခရိုင်၊ လောင်းလုံးမြို့နယ်၊ ကျောက်တွင်းရွာဒေသအနီး၊ ထောင့်ကွယ်မြို့ကို တည်ထောင်၍၊ ထိုထောင့်ကွယ်မှ ထားဝယ်ဟု ရွေ့လျားပြောင်းလဲလာသည်ဟု ဆိုကြပြန်သည်။
ထားဝယ်ဟူသော ဝေါဟာရကို လတ်တလော အစောဆုံးတွေ့ရှိရသည်မှာ AD-(5-6) ရာစု လျန်မင်းဆက်သမိုင်းမှတ်တမ်းတွင် ထော်ဝမ်ဟူသော အမည်ဖြင့် မှတ်တမ်းတင်ထားပြီး ဖြစ်သည်ကို တွေ့ရသည်။ ပြည်တွင်း စာမှတ် တမ်းအနေဖြင့် AD-11-12 ရာစုကာလတွင် အစောဆုံးတွေ့ရသည်။
ထားဝယ်လူမျိုးသည် ကျောက် ကြေး သံ ပျူ စသည့် အဆက်ဆက်သော ခေတ်များအလိုက် အစုအဖွဲ့တစ်ခုခုကို လူမျိုးဟူသော အမည်ပညတ် မခေါ်ဝေါ်ကြမီကတည်းကပင် ထားဝယ်ဒေသတွင် အစဉ်အဆက် မှီတင်းနေထိုင်လာခဲ့ကြပြီး ပျူခေတ်လယ်ဟူ၍ ခေါ်နိုင်သော AD-5-6 ရာစုတွင် ထားဝယ်ဟူသောလူမျိုး ထားဝယ်ဟူသောဒေသ အဖြစ် ခေတ်ပြိုင်သမိုင်းမှတ်တမ်းမှ ပီပြင်ထင်ရှားစွာ ရှိနှင့်နေပြီ ဖြစ်သည်ကို အခိုင်အမာတွေ့ရှိရသည်။[၂]
အထောက်အထားအရဆိုလျင် ထားဝယ်အရပ်သည် မြန်မာမင်းတို့ ယိုးဒယားသို့ စစ်ချီရာ၌ စစ်လမ်းကျသဖြင့် ပုဂံခေတ်ကပင်လျှင်၊ အဆက်အဆံ အကူးအလူး ရှိဟန်တူသည်။ ထားဝယ်လူမျိုးတို့သည် မြန်မာအမျိုးသားအား ဂံသားဟု ပုဂံသားအဖြစ် ရည်ညွှန်းခေါ်ဝေါ်သည်ကို ထောက်ထားနိုင်လေသည်။
(ဒဝယ်ဆောင်/ဓားဝယ်ဆောင်မှ အသံထွက်ထားဝယ်ဆောင်ဖြစ်လာသည်။ )
ယခုအခါ တောင်ပိုင်းရှမ်းပြည်၊ အင်းလေးဒေသတွင် မှီတင်းနေထိုင်ကြသော အင်းသားတို့သည်လည်း၊ ထားဝယ်လူမျိုးဆက် ဖြစ်ကြောင်း ဆိုကြသည်။ အင်းသားစကားနှင့် ထားဝယ်စကားတို့မှာ များစွာတူကြ၏။ သို့ရာတွင် ထားဝယ်သားများ မည်သို့မည်ပုံ အင်းထဲသို့ရောက်ရှိလာသည်ဆိုသောအချက်၌ကား အယူအဆ အမျိုးမျိုးရှိကြ၏။
ထားဝယ်လူမျိုးများသည် သက်မွေးဝမ်းကျောင်းမှုအတွက် ကုန်သွယ်လယ်လုပ် ယာခုတ်၊ ဥယျာဉ်စိုက်ခြင်းနှင့် ယက်ကန်လုပ်ငန်း၊ ပင်လာ်ငါးဖမ်းလုပ်ငန်း၊သတ္တုတွင်း ရှာဖွေတူးဖော်ခြင်းအမှုတို့ကို ပြုကြသည်။ ထားဝယ်ခရိုင်သည် မြန်မာနိုင်ငံတွင်းရှိ အခြားအခြားသော ဒေသများနှင့် ကုန်းလမ်း၊ ရေလမ်း၊ လေလမ်းခရီး ဆက်သွယ်ကောင်းမွန်သဖြင့် ထားဝယ်သားများသည် မြန်မာနိုင်ငံအနှံ့အပြား နေထိုင်လျက် ရှိကြသည်။
ထားဝယ်သားများသည် များသောအားဖြင့် ဖြောင့်မတ်ရိုးသား၍ မဟုတ်မခံသော ဇွဲသတ္တိရှိသူများ ဖြစ်ကြသည်။ ထားဝယ်သားအချင်းချင်း စည်းလုံးညီညွတ်စွာ နေတတ်ကြသည်။