Widmowe historie, pozacierane ślady i (nie)wystarczające dowody. O mapowaniu lesbijskiej przeszłości na ziemiach polskich
Wykład Anny Dżabaginy
📆 Niedziela, 30 listopada, 16:00-18:00
📍 QueerMuzeum Warszawa
🆓 Wydarzenie bezpłatne
W 1928 roku na łamach „Wiadomości Literackich” ukazał się historycznoliteracki esej Tadeusza Boya-Żeleńskiego zatytułowany Romans Gabrielli, którego motywem przewodnim byla próba rozwikłania „tajemnicy” Poganki, powieści Narcyzy Żmichowskiej z 1846 roku. Sięgając po rozpoznania wcześniejszych badaczy i zachowaną korespondencję pisarki, Boy dowodził, że powieść była owocem namiętnego romansu i gwałtownego rozstania Żmichowskiej z Pauliną Zbyszewską, pierwowzorem demonicznej Aspazji i tytułowej „poganki”. Co prawda podane rewelacje wcale nie były nowym odkryciem, to dopiero zaprezentowanie ich na łamach poczytnego pisma i szereg dalszych starań Boya o przywrócenie Żmichowskiej współczesności, wywołały szersze dyskusje o tych queerowych podejrzeniach i doczekały się równie wyrazistej polemiki – chociażby w postaci wydanej w 1935 roku monografii Aspazja i Alcybiades, napisanej przez związanego z endecją publicystę Zygmunta Wasilewskiego. W swojej pracy prawicowy krytyk odrzucał przywołane przez Boya „dowody”, zaś emocjonalną wylewność korespondencji dotyczącej sprawy tłumaczył konwencją epoki i prześmiewczo konstatował, że czytana „dosłownie” świadczyć by miała o XIX-wiecznej „katastrofie nagminnego homoseksualizmu”. Niespełna sto lat później ta prześmiewcza i podważająca argumentacja nie traci na żywotności. A jednocześnie queerowe spojrzenie wstecz pokazuje, że wyszydzana przez Wasilewskiego „nagminność” nieheteronormatywnych relacji nie jest diagnozą tak absurdalną jak krytykowi mogłoby się wydawać, a wspomniane konwencje należy – od czasu do czasu – przeczytać „dosłownie”.
Przywołana dyskusja wymownie wpisuje się w charakterystykę trudności, z którymi mierzy się queerowa historiografia. Z kolei sam przypadek Żmichowskiej jest emblematyczny również dlatego, że niezależnie od miejsca na mapie, historie kobiecej nieheteronormatywności były szczególnie podatne na procesy marginalizacji, wymazywania, a także (świadome bądź nie) przeoczenia. W klasycznej już dla studiów lesbijskich monografii The Apparitional Lesbian. Female Homosexuality and Modern Culture Terry Castle opisywała „widmowy” charaker lesbijskiej obecności w historii, konstatując, że „gdy chodzi o lesbijki (…) wiele osób ma kłopoty z dostrzeżeniem czegoś, co znajduje się tuż przed ich oczami”.
Wykład Dżabaginy ma na celu spojrzenie wstecz przez optykę skalibrowaną w taki sposób, by wydobyć „widmową” obecność lesbijskiej przeszłości na pierwszy plan. Wychodząc od historii Narcyzy Żmichowskiej, badaczka rzuci światło na szereg innych śladów kobiecych, nieheteronormatywnych relacji i tropów lesbijskiej egzystencji na ziemiach polskich w drugiej połowie XIX i na początku ** wieku. Dżabagina przybliży także metody, koncepcje i rozpoznania zaczerpnięte z zachodnich studiów lesbijskich, pokazując w jaki sposób opisane na tym gruncie historyczne formy lesbijskiej ekspresji, konwencje komunikacyjne i szyfry przekładają się na kontekst lokalny. Na koniec wreszcie – opowie o specyficznych dla tego kontekstu „zasłonach dymnych”, czyli tworzonych na gruncie polskiej historiofrafii w celu przykrycia lub zniekstałcenia tych niewygodnych dla heteronormatywnej wizji przeszłości śladów lesbijskiej egzystencji.
***
Anna Dżabagina – doktora, historyczka literatury, adiunktka w Katedrze Kulturoznawstwa na Uniwersytecie SWPS w Warszawie. Członkini Pracowni Badań nad Historią i Tożsamościami LGBT+ UW, a także Rady Programowej QueerMuzeum w Warszawie. Wykłada na Podyplomowych Gender Studies w Instytucie Badań Literackich PAN, zajęcia poświęcone queerowej historii literatury kobiet prowadziła także na Uniwersytecie Warszawskim oraz Uniwersytecie Otwartym UW. Laureatka stypendium START Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej oraz Fulbright Senior Award, finalistka Poznańskiej Nagrody Literackiej-Stypendium Barańczaka. Obecnie pracuje nad książką poświęconą safickiej twórczości polskich, rosyjskich i ukraińskich modernistek, a także queerową biografią Narcyzy Żmichowskiej, która ukaże się w Wydwanictwie Krytyki Politycznej.
You may also like the following events from QueerMuzeum Warszawa:
