Oddział Krakowski Polskiego Towarzystwa Socjologicznego serdecznie zaprasza na pierwsze spotkanie w ramach nowego cyklu „Badania socjologiczne od kuchni – euforia, frustracja i wszystko pomiędzy”.
W ramach tego cyklu zapraszamy badaczki i badaczy społecznych do wspólnej dyskusji dotyczącej zaplecza naszych badań – będziemy debatować o etyce, wyzwaniach metodologicznych i praktycznych w terenie badawczym, naszych badawczych rolach i emocjach towarzyszących socjologom i socjolożkom w codzienności fieldworku.
Pierwsze spotkanie, współorganizowane przez Instytut Socjologii UJ, odbędzie się 3 grudnia 2025 r. o godz. 18 w Czytelni Biblioteki Instytutu Socjologii UJ (sala kominkowa, I piętro, ul Grodzka 52) i poświęcone będzie kategorii spozycjonowania badacza i badaczki w badaniach społecznych.
Poza rytuał spozycjonowania: ku krytycznej autorefleksji w badaniach społecznych
Kategoria „spozycjonowania” (positionality) badacza/badaczki, wywodząca się z krytycznych studiów feministycznych (zwłaszcza prac Donny Haraway o „usytuowanych wiedzach”) i postkolonialnych (Gayatri Chakravorty Spivak), miała być odpowiedzią na fikcję obiektywności w nauce, w szczególności w naukach społecznych. Zachęcała do refleksji nad tym, jak nasza pozycja społeczna – opisywana przez kategorie takie jak płeć, klasa, rasa, wykształcenie, biografia – wpływa na to, co i jak badamy, jakie pytania zadajemy, co widzimy, a czego nie dostrzegamy. Wymuszała spojrzenie także na to, jak jesteśmy odbierani/e przez osoby uczestniczące w naszych badaniach.
Z czasem jednak rytuał „spozycjonowania się” w publikacjach zaczął sprowadzać się do kilku zdań o własnej tożsamości w przypisie lub w rozdziale metodologicznym. Zamiast pogłębionej autorefleksji często możemy spostrzec szablon: „Jako biała, klasy średniej badaczka uznaję swoje przywileje...”. Taki gest, choć zrozumiały w kontekście ograniczeń długości tekstów i standaryzacji pisania naukowego, legitymizujący nasze badania, niekoniecznie pogłębia jego krytyczność.
Zapraszamy do dyskusji wokół pytań:
• Co właściwie oznacza spozycjonowanie w praktyce badawczej? Czy chodzi tylko o identyfikację własnych cech demograficznych, czy raczej o analizę relacji władzy między badaczem i badaczką a osobami uczestniczącymi w badaniu? O świadomość epistemologicznych konsekwencji naszej pozycji, w tym szans i ograniczeń? O zrozumienie, jak nasze kategorie analityczne są uwikłane w konkretne konteksty kulturowe i historyczne?
• Jak spozycjonowanie działa w naukach społecznych? W etnografii może oznaczać refleksję nad asymetrią dostępu do pola badawczego i interpretacji. W badaniach ilościowych – nad tym, kto konstruuje kategorie i skale. W analizie dyskursu – nad własnym uczestnictwem w dyskursach, które badamy. Czy każda metoda wymaga innego podejścia do spozycjonowania?
• Jak pisać o spozycjonowaniu, by uniknąć banału? Może zamiast deklaracji przynależności tożsamościowych lepiej jest pokazać konkretne momenty, w których nasza pozycja wpłynęła na proces badawczy: jakie drzwi nam otworzyła, jakie zamknęła, co usłyszałyśmy, czego nie usłyszeliśmy, jak nas postrzegano w terenie, jakie założenia okazały się etnocentryczne? Jak nasza pozycja dynamizuje się wraz z procesem badawczym; od wejścia w teren, przez nawiązanie kontaktów po analizę i publikację wyników? Jak badania nas zmieniają?
W dyskusji wezmą udział:
Jowita Baran – doktorantka w Szkole Doktorskiej Nauk Społecznych UJ. Moje zainteresowania badawcze związane są z polską tożsamością narodową i jej przemianami, materialnymi wymiarami konstruowania polskości i płcią w kontekście procesów narodowych. W pracy doktorskiej zajmuję się praktykowaniem tożsamości narodowej za pomocą zaangażowanych ubrań.
Anna Bednarczyk – jest adiunktką w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Doktorat uzyskała w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN, broniąc rozprawy Przestrzenność feministycznych mobilizacji, bezpieczeństwa miejskiego i troski. Studium jakościowe biografii młodych kobiet w Argentynie (2025). Aktualnie prowadzi badania w projekcie Badanie dobrostanu i wyobrażonych przyszłości młodych osób LGBTQI+ w Europie. Jej zainteresowania badawcze koncentrują się wokół socjologii miasta, feministycznych teorii opieki, metod jakościowych oraz polityk miejskich z perspektywy równości płci.
Anastasiia Plakhotnyk – studentka II roku studiów magisterskich, specjalizacji analiza danych i badania społeczne na Instytucie Socjologii UJ, stypendystka IFIS PAN. Zajmuje się badaniami sytuacji osób z doświadczeniem migracji, kapitału społecznego oraz przemian tożsamości wśród osób z doświadczeniem mobilności. Prowadzi również prace nad zastosowaniem technik projekcyjnych w badaniach jakościowych.
Sylwia Urbańska – socjolożka, pracuje na Wydziale Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. W swoich pracach analizuje przemiany wzorców płci, intymności i życia rodzinnego w migracjach i w społecznościach wiejskich. Zajmuje się też metodami badań jakościowych (etnografie, metody biograficzne) i etyką badań społecznych. Jest autorką książki „Matka Polka na odległość. Z doświadczeń migracyjnych robotnic 1989-2009” (2015, Monografie FNP), współautorką monografii "Poza granicami: płeć społeczno-kulturowa w katolickich organizacjach migracyjnych w Anglii, Belgii i Szwecji" (2020, Nomos). W latach 2021-2022 publikowała w Krytyce Politycznej cykl reportaży socjologicznych ze strefy stanu wyjątkowego na granicy polsko-białoruskiej oraz z sytuacji na granicy polsko-ukraińskiej. Wykładowczyni Gender Studies w IBL PAN, w latach 2019-2023 prezeska Polskiego Towarzystwa Genderowego. Jej artykuły ukazały się m.in. w: Studiach Socjologicznych, Lud, Etnografia Polona, Stan Rzeczy; Identities. Global Studies in Culture and Power; Men and Masculinity Studies; Gender, Place and Culture; Central and Eastern European Migration Research; Qualitative Sociology Review. Aktualnie pracuje nad tekstami o emancypacji współczesnych kobiet na wsiach. W listopadzie opublikowała raport z badań działaczek społecznych na wsiach "Mieszkanki wsi w działaniu: lokalne rewolucje" (2025, Fundusz Feministyczny).
